Kraśnik. 30-lecie samorządu terytorialnego

Procesy zachodzące po 1989 roku zmierzały w kierunku decentralizacji władzy. Działania te zainicjowała uchwała Senatu wyrażająca intencję odbudowania samorządu terytorialnego. Pierwsze lokalne wybory odbyły się 27 maja 1990 r.   
 

4 czerwca 1989 roku odbyły się wybory do Sejmu kontraktowego oraz izby wyższej parlamentu, Senatu, który nie funkcjonował w Polsce od 1946 roku (wskutek sfałszowanego referendum ludowego). Dwuizbowy parlament i wiele innych zmian zachodzących w kraju, to wynik porozumienia zawartego przy Okrągłym Stole. Negocjacje pomiędzy przedstawicielami władz komunistycznych, opozycją i stroną kościelną, które doprowadziły do przemian ustrojowych, prowadzono od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 roku. Procesy zachodzące po 1989 roku zmierzały w kierunku decentralizacji władzy. Działania zainicjowała uchwała Senatu wyrażająca intencję odbudowania samorządu terytorialnego. Pracami nad przygotowaniem reformy zajęła się senacka Komisja Samorządu Terytorialnego. 25 września 1989 r. powstał Urząd Pełnomocnika Rządu do spraw Reformy Samorządu Terytorialnego. Efektem prac urzędu i parlamentarzystów było uchwalenie 8 marca 1990 roku, przez Sejm kontraktowy, ustawy o samorządzie gminnym.
Do kluczowych elementów aktu prawnego należy zaliczyć: zagwarantowanie społecznościom lokalnym samodzielnego decydowania o części spraw publicznych, ustanowienie gmin właścicielem mienia komunalnego, możliwość uzyskiwania źródeł dochodów własnych przez gminy i swobodę decydowania o przeznaczeniu tych środków. Władze gminne stopniowo stawały się autentycznym gospodarzem swojego terenu.
27 maja 1990 r. odbyły się wybory samorządowe, pierwsze w pełni wolne i demokratyczne po II wojnie światowej. Największe poparcie uzyskały Komitety Obywatelskie „Solidarność”, które otrzymały 53,1% głosów. Na lokalne komitety wyborców oddano 24,7% głosów, Polskie Stronnictwo Ludowe zebrało 4,3%, pozostałe partie miały wynik poniżej 3%. Komitety Obywatelskie były terenowymi strukturami zwolenników „Solidarności”, które powstały w czasie kampanii wyborczej przed wyborami parlamentarnymi 4 czerwca 1989 r. W ciągu kilku tygodni kampanii KO „S” stały się znaczącą siłą polityczną, w wielu ośrodkach bardziej wpływową i lepiej zorganizowaną niż ogniwa samej „Solidarności”. W wyborach 27 maja 1990 r. większej roli nie odegrała jeszcze Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP), partia powstała po samorozwiązaniu się Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej na jej ostatnim zjeździe, odbywającym się w dniach 26–27 stycznia 1990 r. Symbolicznym aktem upadku PZPR było wyprowadzenie sztandaru partii z sali obrad.
Powrót do idei samorządu terytorialnego, po epoce PRL, stał się elementem budowania społeczeństwa pluralistycznego. Reforma samorządowa z roku 1990 złamała monopol państwowy i partyjny. Silniejsza stała się kontrola społeczności nad decyzjami lokalnych władz, na których spoczął obowiązek kreowania rozwoju gminy i dbałość o standard życia w małych ojczyznach. I kadencja - władza w rękach Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” Na początku 1990 roku władzę w Kraśniku nadal sprawowali ludzie z nadania PZPR, wybrani 19 czerwca 1988 r. Podczas XI sesji, w dniu 7 marca, Miejska Rada Narodowa uchwaliła budżet na rok 1990. W skład MRN w Kraśniku wchodziło 70 radnych. Najsilniejsza w roku 1990 formacja polityczna, Komitet Obywatelski „Solidarność”, skupiała ok. 200 osób z Kraśnika i gminy Kraśnik. Duża część działaczy KO uczestniczyła w przygotowaniach wyborów w czerwcu 1989 roku i pracowała w komisjach wyborczych. Biuro Komitetu mieściło się w budynku przy ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2 (dawniej ul. Feliksa Dzierżyńskiego 2), będącym do 1975 roku siedzibą Miejskiej Rady Narodowej i władz Kraśnika Fabrycznego. Było to jednocześnie biuro posła z ramienia Komitetu Obywatelskiego dr. Zygmunta Łupiny.
Zarządzeniem Nr 3 Wojewódzkiego Komisarza Wyborczego w Lublinie, z dnia 11 kwietnia 1990 r., na terenie Kraśnika utworzono 28 okręgów wyborczych, w których mieszkańcy 27 maja wybierali radnych miasta oraz senatora (wybory uzupełniające po śmierci 2 lutego 1990 r. senatora Adama Stanowskiego). Najwięcej, 26 mandatów uzyskali kandydaci KO „S”. Skład 28-osobowej rady uzupełniali Tadeusz Koper z Polskiej Partii Zielonych i Franciszek Rubaj, kandydat niezależny. Skład Rady Miasta I kadencji, 1990-1994: 1. Marian Bańka 2. Jerzy Bednarz 3. Zbigniew Brzeziński 4. Jan Chudzicki 5. Władysław Ciereszko 6. Bogdan Dankiewicz 7. Stefania Golanowska 8. Ferdynand Janczarek 9. Helena Kamionowska 10. Wiesław Kamiński 11. Tadeusz Koper 12. Zbigniew Krotkiewicz 13. Czesław Kosidło 14. Władysław Kotlarek 15. Mieczysław Łazarz 16. Marian Maj 17. Kazimierz Mareczka 18. Tomasz Mazik 19. Henryk Powęzka 20. Antoni Pyzik 21. Franciszek Rubaj 22. Zdzisław Rymgayłło 23. Mieczysław Stachyra 24. Sowińska-Smętna Kazimiera 25. Zbigniew Szajewski 26. Andrzej Wrześniewski 27. Krzysztof Wiśniewski 28. Henryk Zdybicki. 
Pierwsza sesja Rady Miasta Kraśnik, podczas której dokonano wyboru burmistrza Kraśnika, odbyła się 6 czerwca. Funkcję powierzono Antoniemu Pyzikowi, absolwentowi Politechniki Warszawskiej na Wydziale Mechaniczno-Technologicznym, kierunek Organizacja i Zarządzanie). Burmistrz był znany lokalnej społeczności z pracy w FŁT, gdzie w latach 80. pełnił funkcję kierownika wydziału zajmującego się produkcją butli gazowych. Pod koniec lat 80. odszedł z fabryki i prowadził działalność rzemieślniczą. Pierwszym przewodniczącym rady został adwokat, Wiesław Kamiński, który 10 czerwca 1992 r. złożył rezygnację. Zastąpił go Krzysztof Wiśniewski odwołany 8 listopada 1993 r. W kolejności kierowanie pracami rady powierzono Tadeuszowi Koprowi. Kolejne obrady zwołano na 19 czerwca 1990 r. W porządku znalazło się kilka ważnych uchwał, m.in. rada uchwaliła Statut Miasta oraz Regulamin Rady Miejskiej. Radni procedowali ponadto nad składem Zarządu Miasta Kraśnik (ZMK). Urzędującym zastępcą burmistrza został Henryk Powęzka. Drugim zastępcą Stanisław Osiniak, osoba spoza rady. W skład ZMK weszli: Zbigniew Brzeziński, Marian Maj, Mieczysław Stachyra, Henryk Zdybicki. 19 czerwca rada powołała także Komisję ds. inwentaryzacji majątku komunalnego. Ostatnią decyzją personalną rady było rekomendowanie kandydata na stanowisko kierownika Urzędu Rejonowego w Kraśniku, na które wytypowano Mieczysława Łazarza.
20 stycznia 1992 roku rada postawiła w stan likwidacji Hotel „Saturn”. Decyzja dotycząca hotelu okazała się szczególnie ważna dla funkcjonowania władz Kraśnika, bowiem duża część pomieszczeń zajmowanych przez „Saturn” została zaadaptowana na cele urzędu miasta. Przez dziesięciolecia kraśnicki magistrat mieścił się w prywatnym budynku przy ulicy Piłsudskiego. Jego właściciele, osoby prywatne, pobierali z tego tytułu opłatę. Przenoszenie urzędu odbywało się od 31 marca do 15 kwietnia 1992 r. Budynek po hotelu, przy ulicy Lubelskiej 84, w wyniku komunalizacji stanowił własność miasta, co pozwoliło z rozmysłem i planowo dostosowywać go w kolejnych latach do potrzeb instytucji miejskiej.
Pomimo, że rada I kadencji w większości składała się z osób o tym samym rodowodzie politycznym, jednak nie stanowiła monolitu. Były to cztery lata licznych sporów wokół sposobu sprawowania władzy, w tym zmian w składzie organów zarządzających miastem. Do najpoważniejszych doszło w połowie 1992 roku, po tym jak 3 czerwca rada nie udzieliła absolutorium zarządowi miasta. 10 czerwca nastąpił wybór nowego burmistrza i członków ZMK. Największe zaufanie radnych uzyskał nauczyciel historii, Kazimierz Mareczka. Trzecia część sesji rozpoczętej 3 czerwca odbyła się 12 czerwca. Wówczas nowy burmistrz zgłosił kandydata na swojego zastępcy, którym został Władysław Kotlarek. W skład zarządu weszli również: Mieczysław Stachyra, Tomasz Mazik i Jerzy Bednarz. Po tych zmianach znacznie szybciej zaczęto rozwiązywać ważne sprawy i uległa poprawie sytuacja finansowa Kraśnika. Zarząd kierowany przez K. Mareczkę sprawował władzę w mieście do końca czerwca 1994 r.
Szczegółowy przebieg kadencji zostanie zaprezentowany jesienią br.
 

Pierwsze prezydium RM, od lewej Władysław Kotlarek, w środku Wiesław Kamiński oraz Tadeusz Koper (w głębi Mieczysław Stachyra). Fotografia z archiwum Życia FŁT.


Na zdjęciu od lewej: Mieczysław Stachyra, Zbigniew Brzeziński, Henryk Powęzka, Antoni Pyzik, Henryk Zdybicki, Marian Maj, Stanisław Osiniak, Jerzy Podgórski, Joanna Prażmo, Paweł Szymański.  Fotografia z archiwum Życia FŁT.


Na zdjęciu od lewej: stoi Antoni Pyzik, Helena Kamioinowska, Marian Bańka, Czesław Kosidło, Franciszek Rubaj, Zbigniew Szajewski, Krzysztof Wiśniewski, Zbigniew Krotkiewicz, Tomasz Mazik, Kazimierz Mareczka, Andrzej Wiśniewski, Jan Chudzicki, Bogdan Dankiewicz, Władysław Ciereszko. Fotografia z archiwum Życia FŁT.


Na zdjęciu od lewej: Stanisław Osiniak, Jerzy Podgórski, Marian Bańka, Joanna Prażmo, prawdopodobnie Tomasz Mazik, Helena Kamionowska, Kazimiera Sowińska-Smętna, Paweł Szymański, Krzysztof Wiśniewski, Franciszek Rubaj, Ferdynand Janczarek. Fotografia z archiwum Życia FŁT.