24. Pułk Ułanów

24 Pułk Ułanów im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego powstał z 214 Pułku Ułanów Armii Ochotniczej, który został powołany do życia 6 lipca 1920 roku rozkazem Głównego Inspektora Armii Ochotniczej  generała Józefa Hallera.

Organizatorem i pierwszym dowódcą 214 Pułku Ułanów Armii Ochotniczej był płk Tadeusz Żółkiewski - potomek Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Żołnierze Pułku uczestniczyli z sukcesami w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończeniu działań wojennych, w uznaniu wartości bojowych 214 Pułk Ułanów Armii Ochotniczej został przemianowany na 24 Pułk Ułanów i skierowany do Żółkwi. 4 kwietnia 1922 roku siedzibą Pułku ostatecznie został Kraśnik.

Od początku stacjonowania w Kraśniku obecność Białych Ułanów była bardzo zauważalna. Pułk czynnie uczestniczył w życiu miasta, pomagając przy zbieraniu datków, akcjach dobroczynnych czy organizowaniu opraw wojskowych świąt kościelnych i państwowych. Okres pokoju Pułk wykorzystał głównie na systematyczne szkolenie bojowe.

W marcu 1937 roku postanowiono, że 24 Pułk Ułanów wraz z 10 Pułkiem Strzelców Konnych z Łańcuta utworzą pierwszą w Polsce brygadę zmotoryzowaną. Pod dowództwem pułkownika Kazimierza Dworaka przygotowano doświadczalną jednostkę na zbliżający się nieuchronnie sprawdzian, jakim miała być agresja III Rzeszy na Polskę.                

W kampanii wrześniowej pierwszy bój Pułk stoczył 1 września 1939 roku pod Jordanowem i Wysoką, a trzy dni później walczył pod Kasiną Wielką. Od 8 września toczył walki pod Łańcutem, Rzeszowem, Dobrocinem oraz w rejonie Lwowa. 17 września 1939 roku, po zakończeniu walk, 10 Brygada dostała rozkaz przemarszu w kierunku południowym. 19 września przekroczyła granicę węgierską, docierając do Komarom, gdzie żołnierze 24 Pułku Ułanów z Kraśnika zostali internowani.

W ramach organizowanej w roku 1940 Armii Polskiej we Francji, w miejscowości Mondragon rozpoczęto odbudowę Pułku. Po porażce Francji, Pułk został ewakuowany na pokładzie angielskiego statku "Royal Scotsman” do Szkocji, gdzie został przekształcony w pułk pancerny i włączony w struktury formowanej właśnie dywizji pancernej.

Działając w ramach 10 Brygady Kawalerii Pancernej1 Dywizji Pancernej generała Maczka, żołnierze rodem z Kraśnika stoczyli wiele walk na kontynencie w latach 1944-45. Brali czynny udział w wyzwalaniu Belgii (Tielt, Ruiselede), Holandii (Terover, Breda, Moerdijk) i Francji (Cramesnil, Cauvicourt, La Croix, Chambois). Wojnę 24 Pułk Ułanów zakończył 5 maja 1945 na terytorium Niemiec przebywszy całą kampanię na Zachodzie. 7 maja 1947 roku nastąpiło w Hanowerze uroczyste pożegnanie sztandaru i rozwiązanie Pułku.

Bohaterskie czyny żołnierzy 24 Pułku Ułanów z Kraśnika są wciąż żywe w pamięci mieszkańców wyzwalanych miejscowości Zachodniej Europy, czego świadectwem jest podpisanie, z inicjatywy strony belgijskiej, umowy partnerskiej między władzami Kraśnika i Ruiselede 3 maja 2004 roku. Pamiątkowe tablice ku pamięci Polaków zostały odsłonięte 12 września 2004 r. w 60. rocznicę wyzwolenia miasta. Na tabliczkach widnieją nazwiska 5 polskich żołnierzy, którzy zginęli walcząc w ciężkich bojach o Ruiselede w 1944 roku. W 2012 roku jedna z ulic w Ruiselede został nazwana Kraśnikstraat na znak przyjaźni między bratnimi miastami. Współpraca jest bardzo ścisła i polega na pielęgnowaniu tradycji historycznych i patriotycznych Ułanów z 24 Pułku, edukacji dzieci i młodzieży, wzbogacaniu oferty Muzeum 24 Pułku o nowe eksponaty, które ciągle przekazywane są przez rodziny ułańskie mieszkające w obu krajach.

W Kraśniku pamięć o ułanach jest ciągle żywa. Imię 24 Pułku Ułanów nosi Szkoła Społeczna, Kraśnicka Drużyna Harcerzy "GRYF", Kawaleria Kowalów z Borowa nad Wisłą czy Koło Koleżeńskie. Co roku w pierwszy weekend lipca, w rocznicę powstania Pułku, odbywa się w Kraśniku Święto Ułańskie. 6 lipca 2012 roku podczas tego święta społeczeństwo Kraśnika i powiatu kraśnickiego ufundowało tablicę pamiątkową ku czci 24 Pułku Ułanów. Znajduje się ona na budynku byłej wartowni, która teraz pełni funkcję reprezentacyjną, będąc siedzibą Urzędu Stanu Cywilnego w Kraśniku.